Xanhshop thực sự không biết nhiều về trồng trọt, nhưng theo quan sát nhiều bác nông dân theo lối vườn rừng, thì lúc bắt đầu với một mảnh vườn các bạn có thể:
- Đầu tiên là đừng làm gì cả, cho bản thân và gia đình khoảng 1-2 năm quan sát khu vườn, dân cư địa phương, hiểu được thổ nhưỡng, tập tục nơi đây rồi quyết định làm nhà, đào ao, trồng cây …. Hiểu rồi mới làm, để có thể hòa mình nhẹ nhàng vào khu vườn cũng như cộng đồng.
- Nếu trong lúc quan sát ấy, hoặc mảnh đất trống trơn thì có thể bắt đầu trồng cây che phủ đất, hay mọi người gọi đó là cây tiên phong. Những cây mà ít tốn nguồn lực gieo trồng, chăm sóc, sinh trưởng nhanh, sinh khối nhiều. Một mảnh đất trống thì sẽ rất tốn nguồn lực để trồng lương thực, hay cây lâu năm, vậy nên hãy trồng nhiều cây tiên phong, trả lại một nền đất màu mỡ, nhiều bóng mát, rồi sau đó làm gì thì làm.
Cây tiên phong sẽ tùy vào mỗi vùng đất, nên bạn chỉ cần quan sát cây dại quanh vườn, hỏi người địa phương để rõ hơn nhé. Ở đây Xanhshop xin ghi chép lại kinh nghiệm dùng cây keo (tai tượng) làm cây tiên phong trong tái lập rừng từ đồi trọc (khu vực Thanh Hóa) của bạn Lê Xuân Hà trong nhóm CUỘC CÁCH MẠNG MỘT-CỌNG-RƠM.
Chuyện đã làm:
Trước tiên phủ kín đồi trọc cái đã. Phủ bằng cây keo là nhanh nhất. Trồng dày thật dày cho nhanh phủ. Sau đó những cây còi sẽ tự tỉa thưa. Keo lại là cây họ đậu, càng thích hợp cho việc nuôi đất.
Cây không phá đất. Chỉ có con người phá thôi.
Sau 1 năm thì keo đã phủ khoảng 70% diện tích. Bây giờ thì thêm vào những cây ưa rợp:
- Thiên niên kiện phụ trách tầng mặt,
- Quế lo tầng cao,
- Màng tang tầng thứ 2,
- Thảo quả tầng cây bụi.
Có điều kiện thì sẽ trồng nhiều loài hơn nhưng mình vốn mỏng nên cho trước quế, màng tang và thiên niên kiện. Hơn nữa, mình muốn để phần thêm đó cho cây của tự nhiên. Chỉ với một người có thể làm được 5ha rừng như vậy rất nhàn.
Chuyện tương lai:
Một đến 2 năm nữa keo phủ 100% thì đất đã được cải thiện, độ ẩm cực tốt. Khi đó tỉa keo 50%. Keo nhỏ chặt xuống cho mục. Keo vừa thì bán cho thương lái, nếu vốn dày thì nên chặt cho mục nốt. 2 năm tiếp lại tỉa keo 50% của số còn lại. Keo lớn, những cây cuối cùng mới là phần giá trị nhất, bán cho thợ mộc hoặc để dành gỗ mà dùng là tốt nhất. Cứ sức mình đến đâu làm đến đó, chặt từ từ đến hết keo thì thôi.
Lúc đó sẽ có “Vườn rừng” gồm quế, màng tang, thiên niên kiện, thảo quả.
Hỏi đáp:
Q1: Sao lại phải chặt? Để lâu cây gỗ càng to, có giá hơn mà đất cũng được tốt
A1: Cây keo là giống có tuổi thọ thấp (cỡ 15 đến 20 năm). Mình sử dụng nó với mục đích chính là phủ đất càng nhanh càng tốt. Khi nó phủ rồi thì ta rút dần nó và thay thế bằng những cây bền vững hơn. Đồng thời cây keo ở mật độ thưa thì chất lượng gỗ cao hơn.
Q2: Đốn hạ keo thế nào để không tàn phá lớp cây bên dưới?
A2: Đây là trường hợp cây bên dưới chịu hành tốt. Còn nếu cây bên dưới không chịu hành được thì vẫn có thể cắt keo mà không ảnh hưởng gì cây khác. Bằng chút kỹ thuật lâm nghiệp: Trèo lên ngọn, cắt từ trên xuống.
*** Bạn Hùng Daknong có cách đơn giản hơn:
1. Nếu muốn tỉa cành giữ cây thì dùng cưa có cán dài, đứng dưới đất cưa lên. Tuy hơi mỏi cổ tí nhưng giảm thiểu rủi ro bị ngã từ trên cao.
2. Nếu bỏ cây luôn thì ken gốc/vanh gốc (tức là rạch 1 đường vòng quanh gốc cây, cắt đứt phần vỏ) thì cây sẽ chết từ từ, trút lá, trút cành dần dần chứ không đổ sập gây ảnh hưởng những cây xung quanh.
Q3: Hạt keo rụng xuống cũng thành cây con, kiểm soát thế nào?
A3: Phần này rất ít. Đặc biệt khi rừng đã phủ xanh thì hạt keo sẽ nằm ngủ mà không mọc.
Q4: Người ta bảo trồng keo phá đất, sao bạn lại bảo trồng keo tốt đất?
A4: Trồng keo theo kiểu độc canh, sau thu hoạch lại đốt thì đúng là vậy. Đó cũng là cách đa số mọi người vẫn đang làm và gây hiểu lầm nghiêm trọng cho cây keo. Cây không phá đất. Chỉ có con người phá thôi. Do thu hoạch quá năng suất/ diện tích đất. Cộng với cách đốt để giải phóng mặt bằng canh tác dẫn đến xói mòn.
Q5: Vậy sau khi họ thu hoạch keo thì mình là người tới sau phải làm sao với đất? Mình sẽ phải đốt rồi trồng keo lại như này hay sao?
A5: Đừng đốt!
Hãy kiểm tra xem còn cây gì sót lại và chăm lấy. Rồi thì trồng keo với mật độ rất thưa (cách nhau cỡ 15m). Xen vào đó cây ăn quả, cây bụi, cây thực bì. Vì nếu người ta mới thu hoạch keo mà chưa đốt thì lượng dinh dưỡng còn lại là rất lớn và đất ẩm do được phủ lá keo. Hãy cứ để thế mà trồng, trồng đâu thì bới đó. Về phần gốc keo nó sẽ mục sau 2 năm.
Cảm ơn bạn Hà đã chia sẻ kinh nghiệm thực hành của mình và kiên nhẫn trả lời các câu hỏi của các bạn Rơm. Cám ơn các Rơm đã đặt câu hỏi để làm rõ vấn đề ♥
Lê Xuân Hà