Chắc ai cũng thấy mùa khô năm nay (2023) khắc nghiệt hơn. Các bạn than phiền là năm nay phải chăm và tưới cây liên tục, tuy nhiên cây vẫn chết và năng suất thu hoạch cũng thấp dần. Có lẽ vì vậy mà nhiều người ở vườn không thích mùa khô.
Nhưng mình nghĩ, mùa khô có ý nghĩa nhất định trong tự nhiên. Nếu thiếu đi mùa khô, chưa chắc tự nhiên đã có sự cân bằng hoàn hảo như nó vốn là. Vì vậy thay vì không hài lòng, có lẽ chúng ta cũng cần biết tận hưởng và tri ân mùa khô.
Những cơn mưa sẽ làm cánh hoa bị rã và không đậu trái được. Vì vậy mùa khô có thể xem như mùa sinh sản của rất nhiều loài. Kéo theo đó là chuỗi thức ăn của ong, của chim chóc.
Mùa khô, các loại cây theo cơ chế tự nhiên sẽ tự rụng lá. Lượng lá này rơi xuống vườn nhiều hơn hẳn so với các mùa khác trong năm. Mình tin, là mùa rụng lá không chỉ tạo cảm hứng sáng tác cho các văn nghệ sĩ. Bởi nếu không bị con người vô tình gom lại và hốt đi, thì nó sẽ tạo ra một lượng sinh khối khổng lồ, làm màu mỡ thêm cho đất. Song song với lá, còn có vô vàn những cành cây khô cũng tự rụng xuống.
Vì vậy, mùa khô quan trọng lắm.
Mình tin là mùa khô rồi sẽ ngày càng rõ ràng và khắc nghiệt hơn. Vì vậy, việc của chúng ta, những người ở vườn, là chuẩn bị mọi thứ để thích ứng với mùa khô. Mình không muốn khoan thêm giếng, hay mua thêm ống để đi tưới khắp vườn. Với mình, sự chuẩn bị cho mùa khô năm nay đã bắt đầu từ nhiều năm trước, từ khi có ý niệm về vườn. Và bây giờ, mình cũng vẫn đang tiếp tục chuẩn bị cho mùa khô của 5 năm, 10 năm, 100 năm nữa. Vậy mùa khô chúng ta cần chuẩn bị những gì?
– Chỗ ở: dù nói gì đi nữa thì chỗ ở trong mùa khô cũng quan trọng lắm. Vì vậy chọn cách thức và vật liệu làm nhà, là cái chúng ta phải thực sự cân nhắc. Mình thấy nhiều bạn vì muốn nhanh, tiện và rẻ, nên chọn làm nhà bằng khung sắt, trên lợp tôn, xung quanh thưng tôn. Hoặc chọn ở trong những căn nhà container. Mùa mưa thì ồn, mùa khô thì quá nóng, dù có khắc phục bằng điều hoà cũng khó mà thoải mái nổi.
– Cây xung quanh nhà: rất nhiều bạn chặt hầu hết cây quanh nhà và chỉ giữ lại một ít cây thưa thớt. Bạn thì thích thoáng để có “view” đẹp. Bạn thì thích một khoảng sân trống đầy nắng. Bạn thì nói phải đổ bê tông quanh nhà để đỡ côn trùng, rắn rết. Bạn thì sợ cây đổ. Nhưng, nếu muốn sống vui trong mùa khô, mà thiếu những cây quanh nhà thì khó khăn lắm. Dù gì một căn nhà nằm e ấp dưới những tán cây, cũng dễ chịu hơn một căn nhà nằm giữa bốn bề bê tông của những khoảng sân ngập nắng.
– Trồng cây đa tầng, đa tán, đa loài, và từ hạt: những bạn nào đang phải chăm một vườn cây độc canh, nhất là có cây giống được mua từ các vưạ ươm, thì hẳn sẽ hiểu điều mình muốn nói. Mùa khô này, có lẽ các bạn phải còng lưng kéo ống đi khắp vườn để tưới, nhưng cây vẫn chết đều đều. Trong khi đó, mảnh vườn đa tầng, đa tán, đa loài, sẽ đảm bảo một sự nương tựa vào nhau, để cùng vượt qua mùa khô dễ dàng. Sẽ thật tuyệt cho khu vườn trong mùa khô, nếu những tia nắng phải khó khăn lắm mới lách qua được những tầng lá phía trên, và rồi bị chặn lại bởi cây bụi và thảm cỏ bên dưới.
– Cắt cỏ: mình thường dùng câu liêm để cắt cỏ, nên mặc dù vừa mới cắt xong, thì cỏ trông vẫn rất lởm chởm chứ không đẹp. Để chào đón mùa khô, mình sẽ ngưng hoàn toàn việc cắt cỏ vào tầm cuối tháng 11. Cỏ sẽ được giữ ở mức dày và cao đến tận giữa mùa khô. Vào nửa sau mùa khô, một số cây cỏ có thể bị héo đi và gục xuống làm sinh khối. Một lớp cỏ dày vẫn duy trì đến tận cuối mùa khô, để đảm bảo sự che phủ bề mặt diễn ra liên tục. Việc cắt cỏ chỉ được bắt đầu lại trong mùa mưa.
– Đừng coi thường những hạt sương đêm: thường là dù giữa cao điểm mùa khô, ông trời vẫn không quên cho vườn sương đêm, đủ làm ướt những dấu giày buổi sớm. Những hạt sương này là sự bổ sung lý tưởng độ ẩm cho cây và cho đất. Chúng rồi sẽ theo những tia nắng mặt trời buổi sớm bay lên, nên cách hoàn hảo để ta lưu giữ lâu nhất lượng nước quý giá này, là tạo lớp che phủ và lượng sinh khối thật nhiều trên bề mặt.
– Đừng nghĩ cây không có lá là cây chết: Nhiều bạn thấy cây rụng không còn cái lá nào, thì cho rằng chúng đã chết và nhanh chóng phá bỏ. Điều này không đúng trong rất nhiều trường hợp. Rất nhiều cây rụng sạch lá trong mùa khô. Hoặc là nó vẫn còn lá nếu có cây che bóng, và rụng lá nếu ở ngoài nắng một mình. Đó là cơ chế tự nhiên của cây, để ngăn chặn sự thoát hơi nước. Có thể kể đến giá tỵ, gõ đỏ, giáng hương … vì vậy đừng vội phá cây khi nó rụng hết lá nhé.
Mùa khô rất quan trọng: bởi có thể đó là mùa ra hoa đậu trái, mùa sinh sản, mùa rụng lá cho đất lượng sinh khối khổng lồ.
Tri ân mùa khô.
– Giữ tối đa lượng nước mưa trong đất: Mùa khô sẽ bớt khó khăn hơn, nếu mùa mưa ta giữ được nhiều nước mưa trong đất. Có thể giữ bằng cách đào nhiều ao nhỏ, nhiều bẫy nước nhỏ trong vườn. Nên tạo ra thật nhiều đập tràn trên các mương thoát nước, để buộc nước phải ngấm xuống và giữ lại tối đa các chất hữu cơ. Một cách nữa để giữ nhiều nước mưa trong đất hơn, là để mặt vườn lởm chởm thay vì bằng phẳng. Sự lởm chởm sẽ làm dòng chảy bề mặt chậm đi và bị chặn lại. Và rồi mực nước ngầm sẽ ngày càng tăng, ngay cả trong mùa khô thì các ao và các hố vẫn có nước. Khi đó không khí sẽ mát mẻ và cây cối vẫn đủ nước dùng.
– Thận trọng với việc tưới nước trong mùa khô: Đôi khi việc tưới nước trong mùa khô không chỉ làm chúng ta tốn kém, mệt mỏi, mà lắm lúc còn khiến khu vườn tệ hơn
- Tưới cây khi trời đang nắng gắt, có thể làm cây chết nhanh hơn. Mình không có ý nói các bạn là NGƯNG tưới trong mùa khô, nhưng ta chỉ nên tưới cho những cây “tiểu thơ” – những cây mà không tưới nó sẽ chết.
- Thêm nữa, việc bơm nước từ ao hay giếng để tưới cho mọi ngóc ngách khu vườn, có khi làm mực nước ngầm hạ rất nhanh. Ta hoàn toàn có thể quan sát hiện tượng này, và minh chứng dễ nhận ra nhất là người ta đang ngày đào giếng một sâu hơn mới có nước. Hệ thống rễ của các loài cây trong vườn đan vào nhau, giúp mực nước ngầm liên tục được bơm lên cho cây. Nó giống như dây bấc của cây đèn cần chạm được xuống dầu, nếu đèn muốn sáng. Nếu ta vô tình bơm tưới quá nhiều, rồi làm mức nước ngầm tụt xuống. Hệ thống rễ cây sẽ không còn chạm được vào mực nước ngầm nữa, và khi đó các cây có thể sẽ chất đồng loạt.
– Tiết kiệm và tận dụng nước: mùa khô đến cái cây còn phải rụng bớt lá để tiết kiệm nước, thì chúng ta cũng nên tiết kiệm nước trong sinh hoạt. Dùng nhà vệ sinh khô hoặc nhà vệ sinh giun, các bạn sẽ thấy nước được tiết kiệm và sử dụng lại hiệu quả đến mức nào. Hay bằng cách dẫn toàn bộ nước tắm giặt, sinh hoạt (tất nhiên là không có hoá chất tổng hợp) thì ta đủ làm hệ thống nước ngấm cho vườn rau gia đình.
– Tỉnh thức trong sinh hoạt và tiêu dùng: việc ta dùng điện lãng phí, việc ta mua thêm giày dép quần áo mới trong khi tủ đồ vẫn đang đầy ắp, việc ta dùng cái túi nilong và xả nó, việc ta bật điều hoà vô nghĩa … những việc đó không chỉ làm cho mùa khô của con cháu chúng ta sau này trở lên khắc nghiệt hơn, mà có thể làm cho chính mùa khô sang năm của bạn khó khăn hơn. Vì vậy cần lắm một chút suy nghĩ khi sinh hoạt và tiêu dùng.
Các bạn có thể chia sẻ cùng tôi về sự chuẩn bị của các bạn cho mùa khô năm trước, mùa khô năm nay, mùa khô sang năm, mùa khô sau này của con cháu bạn được không?
Hoàng Đạt.
Thông tin vườn:
– Chủ Vườn: Gia đình anh Đạt chị Nga.
– Địa điểm: Cát Tiên, Lâm Đồng.
– Facebook anh Đạt https://www.facebook.com/sach.ga.520