Bác nào “đất đẹp”, rau mọc dễ dàng, hoặc việc trồng rau không gặp trở ngại gì thì không cần đọc ạ.
Bạn nào đã tới vườn mình thì đều thấy phần đất bằng phẳng khá là “xấu”. Nguyên nhân là do các chủ trước đã múc đồi đi (múc đi khoảng 20 mét), vì vậy phần đất bằng còn lại chính là đế đồi, toàn đá non. Các cây trồng trên đất này đa phần phát triển chậm. Nhưng mình có thời gian và sự kiên nhẫn nên không sao.
Phần đất bằng này trồng chuối cũng kém nên trồng rau rất không khả thi. Rau luôn ở tình trạng chưa lớn đã già. Đôi khi mình cũng ráng tấp ủ để trồng một số loại rau quen thuộc. Nhưng đa phần đều không thành công. Một số bạn tới ở lâu cũng kiên nhẫn thử, cũng làm bài bản thậm chí rất siêng tưới và siêng làm IMO, nhưng cơ bản vẫn không có rau trồng để ăn. Đa phần hạt giống bị kiến và côn trùng tha đi trước khi kịp nảy mầm. Phần còn lại cố mọc được thành cây rau, số thì bị ốc sên ăn trước, số ít còn lại rất còi cọt và không đủ một bữa. Vì thế nhà mình suốt 2 năm qua vẫn trung thành với việc ăn rau tự mọc, rau rừng, rau tự nhiên… Mùa mưa thì ổn, mùa khô thì đôi khi cũng thiếu một chút, nhưng tụi mình dễ tính nên chẳng sao cả.
Tôi tự vấn trước cách thức để có cái ăn:
– Sẽ mua lớp đất mặt màu mỡ của người khác, rồi họ sẽ canh tác tiếp ra sao?
– Sẽ đặt lên đất phân gia súc, gia cầm mua từ các trang trại chăn nuôi công nghiệp, rồi mong có “rau sạch”?
Đầu mùa khô năm nay nhà mình đón phụ huynh tới ở cùng. Đó là điều rất mừng, nhưng một vấn đề lớn xảy ra: rau không đủ. Đầu tiên, các cụ không quen ăn rau rừng. Tiếp đến, các cụ mỗi bữa dùng số lượng rau khá lớn, nhiều tới mức mà phụ huynh tới vài ngày thì vườn mình hết rau tự mọc. Lúc đó mình đối mặt với tương lai rất rõ ràng: phải mua rau bên ngoài hoặc cần trồng rau theo cách khác. Mua bên ngoài thì không khả thi cả về mặt sức khoẻ, thời gian và kinh tế. Phương án này được bỏ luôn. Vậy chỉ còn phương án tự trồng. Tất nhiên, việc trồng mà dùng hoá chất chắc chắn không được tính tới rồi. Mình đi quanh xóm, xem những gia đình trồng rau sạch cho con cháu ăn, coi họ trồng bằng cách nào. Phát hiện ra rằng:
- Ở khu mình có một xã trên núi của người đồng bào, đất ở đây rất đẹp. Nên những ai muốn trồng rau thì lên đó mua vài xe đất mặt, rồi về đổ vào vườn.
- Tiếp sau đó, họ mua nhiều phân bò, phân gà, từ các trang trại xung quanh, trộn với lớp đất mặt nói trên, rồi mới bắt đầu trồng rau.
Mấy lần, mình cũng tính tặc lưỡi, thôi mua đại vài xe đất và ít phân bò về trồng rau, để giải quyết khâu ngắn hạn đã. Nhưng thật sự mỗi lúc định thực hiện, lại thấy không làm được. Việc mua phần đất mặt của người đồng bào, cho mình cảm giác nó cứ “khôn lỏi” thế nào đấy. Bỏ ít tiền hốt hết lớp đất màu mỡ của người ta đi, thì họ sẽ trồng tiếp kiểu gì? Ngay cả việc mua phân bò, phân gà từ các trại, mình cũng thấy không ổn. Mặc dù rất nhiều anh chị em rơm nói “không sao”. Nhưng thực sự tới trại quan sát thì mình thấy “có sao”. Cách nuôi nhốt tập trung, dùng thức ăn hoá học tổng hợp tràn lan, tiêm hoá chất vô tội vạ, các con vật bệnh và chết ngay trên đống phân. Mình mua cái phân đó về bỏ vào vườn rau, mà gọi là “sạch”, thì rõ ràng là “có sao” các bác ạ.
Em bỏ phương án đó luôn, và tin rằng ông trời chắc chắn vẫn còn một cách thức khác để trồng rau, chỉ là bản thân chưa biết thôi. Đang loay hoay thì may quá, bác Hang Mai và bác Châu (Vườn Mai) gọi đi thăm Vườn Thuỳ Lâm, để học hỏi cách trồng rau dựa trên nước thấm. Khi trở về, em cảm thấy khu vườn nhà mình hoàn toàn có thể áp dụng phương án này được. Nên em tiếp tục ghé thăm Vườn Mai, nhằm hiểu rõ các thức trồng rau ấy hơn nữa, rồi “thiết kế” vườn rau trên đất xấu như sau:
Nước được dẫn về cho chảy thành một vòng khép kín quanh luống rau. Mình chủ động tạo ra các con đê nhỏ, để điều chỉnh độ cao của nước phù hợp với rễ của mỗi loại rau. Nước được tận dụng hoàn toàn từ nước thải sinh hoạt (không hoá chất tổng hợp), nước dẫn về từ suối. Khi không đủ, có thể bổ sung một lượng nhỏ nước giếng. Ban đầu nước xả vào bao nhiêu hết bấy nhiêu, vì nó ngấm xuống đất rất nhanh. Nhưng sau khoảng vài ngày, thì vườn rau bắt đầu giữ được nước.
Việc tạo ra vòng tròn nước quanh luống rau mang lại rất nhiều tác dụng:
- Hầu hết côn trùng ăn hạt giống đều không thể băng qua dòng nước được, vì vậy gần như rau không bị phá. Chỉ một số ít loài bay bay có thể tiếp cận với vườn rau, nhưng cũng không đáng kể.
- Rất nhiều loại rau chỉ có nhu cầu nhận nước từ rễ. Nếu ta tưới vào lá hoặc hoa, thì có thể gây dập lá, rụng hoa, nên không đậu quả được. Về mặt này, thì cách thấm vô cùng hiệu quả.
- Trong trường hợp phải tưới lên thân lên lá, thì chỉ cần dùng tay hoặc một gáo nhỏ hắt nước từ vòng tròn lên luống rau. Công việc này nhẹ nhàng, đơn giản và không tốn thời gian.
- Các chất tấp ủ trên bề mặt sẽ phân huỷ rất nhanh. Cái nắng Tây Nguyên vào mùa khô luôn rất gay gắt, nên những thứ có thể tấp ủ như cỏ, rơm, trấu, mùn cưa, thân chuối … thường sẽ trở lên khô khốc và nhanh chóng dai nhách, cực kì khó phân huỷ. Nhưng nếu ta trải chúng trên bề mặt luống rau được tưới thấm, do độ ẩm trong đất rất lớn, nên nó phân huỷ và tạo mùn nhanh hơn, đất được bổ sung mùn nhanh hơn. Giun đất cũng nhiều hơn.
Giờ mình tin rằng, bằng cách này cộng với những nguồn lực sẵn có của vườn: sinh khối từ cây cỏ, thân chuối, tro bếp, chất thải từ nhà vệ sinh giun, thu hoạch từ nhà vệ sinh khô…, vườn mình hoàn toàn có thể trồng được nhiều loại rau. Giờ mình đã có vườn rau hằng mơ ước: su hào, các loại cải, xà lách, dền đỏ, rau muống, rau đay, củ cải, rất nhiều loại rau thơm, các loại đậu…
Mình cũng trồng nhiều loại rau phù hợp vào các rãnh, mương nước, vì vậy cũng có thêm một số loại sống được dưới nước để ăn. Rau vô cùng đa dạng và phong phú.
Tất nhiên, cách trồng rau dựa trên nước thấm chưa chắc đã áp dụng được với nhiều vườn. Tuy vậy, nếu bạn gặp quá nhiều khó khăn trong việc trồng rau bởi “đất xấu”, thì biết đâu đây có thể là một gợi ý.
Hoàng Đạt.
Thông tin vườn:
– Chủ Vườn: Gia đình anh Đạt chị Nga.
– Địa điểm: Cát Tiên, Lâm Đồng.
– Facebook anh Đạt https://www.facebook.com/sach.ga.520