Khi trồng cây chúng ta thường tìm mọi cách để cây phải luôn sống. Với quan điểm của rất nhiều người thì “trình” làm vườn của ai đó liên quan đến tỉ lệ sống khi trồng và chăm cây. Có nghĩa là nếu anh trồng mà cây chết thì đồng nghĩa với việc “trình” của anh ta yếu và cần học hỏi thêm. Tôi cũng từng nghĩ vậy đến khi tới Nam Mỹ có cơ hội gặp những thổ dân ở rừng Amazon. Họ nói là “bạn chỉ cần trồng cây với một tâm trí trọn vẹn và chăm cây bằng tình yêu thương, sau đó việc cây sống hay chết hãy đừng là người quyết định“. Lúc ấy tôi nghe mà không thực sự hiểu lắm nên sau đó họ có nói rõ ràng hơn, và đó là lần đầu tiên tôi nghe thấy cụm từ “Sứ mệnh của cây chết”.
Với người thổ dân, không có sự phân biệt rõ ràng nào giữa cây sống và cây chết. Giống như con người, khi một cái cây nảy mầm là sẽ có một ngày nào đó nó chết. Khi sứ mệnh hoàn thành thì đồng thời sẽ xác lập thời điểm nó chết. Và cái chết đó là khởi đầu một sự sống mới.
Lang thang trong rừng mưa Amazon, tôi càng nhận ra một sự thật hiển nhiên trước mắt: Các cây chết héo khá nhiều, theo thời gian dưới tác động của gió, mưa, nắng, các cây này sẽ đổ xuống và bắt đầu phân hủy, tạo tiền đề cho một sự tái sinh. Quá trình đó diễn ra liên tục và lặp lại nên khoảng cách giữa sống và chết trong một khu rừng thực ra nó rất mờ nhạt.
Khi chúng ta bắt đầu trồng cây ở một vùng đất mới, nhất là những vùng mà đất đã bị đầu độc và tàn phá, nếu bạn thấy “9 cây chết đứng một cây gật gù’ thì bạn đừng vội buồn nhé. Nó là khởi đầu cho một sự tái sinh:
- Bạn thử nhìn mà xem, đất cằn cỗi, nhiễm độc và trơ cứng, những cây ban đầu nhiều khi chỉ mang một sứ mệnh là chết sớm. Cây đó chết đi sẽ tạo ra một lượng sinh khối đầu tiên trả lại cho đất.
- Chưa hết, trước khi chết, bộ rễ của cây đã gắng gượng hết sức để đâm xuyên vào lớp đất khô, lùng tìm dinh dưỡng và nước ít ỏi trong đó. Bộ rễ sẽ làm việc cật lực cho đến những giây cuối cùng, vì thế khi cây chết nó sẽ phân hủy rất nhanh.
- Các rễ cây phân hủy sẽ tạo thành một lượng mùn ở sâu trong đất, đồng thời tạo thành một hệ thống đường hầm để dẫn nước và không khí trong lòng đất. Nếu chúng ta trồng một cây khác ngay cạnh một cây vừa chết thì tỉ lệ sống của cây mới là cao hơn. Cứ như vậy đất sẽ từ từ được phục hồi. Vì vậy khi trồng cây bạn hãy trồng bằng toàn bộ khả năng của mình, nếu sau đó có một vài cây chết thì cũng đừng buồn nhé. Hãy kiên nhẫn và bắt đầu lại.
Khi đến thăm vườn của bạn bè, tôi thường mang theo một ít hạt giống hoặc cây con lấy từ vườn nhà mình để làm quà tặng. Đôi khi bạn chủ vườn phản ứng rất nhanh “loại cây này không hợp với đất nhà em anh ạ”. Tôi tò mò hỏi vì sao bạn biết, thì câu trả lời là: “Ngày đầu về đây em mua 50 cây mà trồng thì nó chết gần hết”. Vấn đề là ở chỗ đó các bạn ạ. Nếu bạn trồng loại cây nào mà nó chết thì cũng không nên quy ngay là không phù hợp. Tôi thường sẽ trồng lại khoảng 5, 6 lần, nếu đến lần thứ 6 mà cây vẫn chết thì khi đó tôi sẽ tạm hài lòng với kết luận “cây không phù hợp”. Cũng chính vì thế mà tôi thấy có rất nhiều loại cây vẫn sống ầm ầm ở nhiều khu vườn mà trước đó đã bị quy là “không hợp đất”.
Có nên chữa trị cho cây?
Khi bạn ra vườn và bắt đầu nhận thấy cái cây nào đó đang có dấu hiệu khô héo hoặc bị bệnh. Thường là đa số chúng ta sẽ tìm mọi cách để “cứu” + “chữa”. Bạn có thể điên cuồng tưới nước, có thể mang tất cả phân ra bón, thậm chí có thể chạy đi mua thuốc để bón hoặc truyền dịch vào cây.
Với con người, chúng ta cũng thường hành động y như vậy. Nghĩa là “còn nước còn tát” mà không cần biết sự sống cố níu kéo sau đó có tác dụng gì hay không?
Đa số nỗ lực sẽ thất bại. Cây sẽ vẫn chết hoặc gắng gượng sống một cách lắt lay tội nghiệp, nếu có ra quả tiếp tục thì quả ấy không còn đủ ngon để ăn. Nhìn vào đó, chúng ta có thể hiểu sự chết là lựa chọn và chọn lọc của Mẹ Thiên Nhiên. Sự chọn lọc đó có thể tạo ra những đặc tính phù hợp nhất cho các cây ở môi trường mới.
Nếu có dịp đi nhiều nơi, bạn sẽ thấy cùng một loại cây nhưng ở những môi trường khác nhau sẽ phát triển khác nhau. Cây giáng hương chẳng hạn, bình thường sẽ vươn cao, thẳng, thân nhỏ. Nhưng nếu bạn trồng giáng hương ở những nơi gió rất mạnh thì những cây cao và thân nhỏ sẽ bị thổi ngã nhanh chóng, cuối cùng chỉ còn lại những cây thân to và thấp hơn. Nếu trồng giáng hương ở những vùng thường xuyên ngập nước thì chúng có tán rất rộng và nhiều lá, có lẽ là để thoát bớt hơi nước chăng. Vì vậy hãy vui vẻ với sự chọn lọc này, hãy nhìn nhận sự thích ứng của cây với một trạng thái tò mò và ngưỡng vọng. Nên là, nếu bạn trồng cây mà không biết tên của chúng thì cũng không có vấn đề gì lắm. Bởi vì sự chọn lọc này, tên của một loài cây chỉ có tính tương đối vì suy cho cùng cây lim xanh ở Quảng Nam nó rất khác với cây lim xanh ở Lâm Đồng.
Các bạn nên suy nghĩ kỹ khi thấy một cái cây sắp chết để khỏi nhọc lòng, tốn công vô ích nhé.
Suy cho cùng “cây chết cũng có sứ mệnh của nó“.